KAPILLA PAMPAPI WÁRMA PUJLLAY
Antabamba - Apurímac
CARNAVAL DE
PUNA EN QUECHUA.
Prof: Ubaldo
Edgar, Araníbar Chaccara
Hátun púqoy (febrero), Pawkar waray (marzo) killapin wárma pujllay
kan, Supayco pampa kapillapi. Llúylla warmi, q´ari, hátun, úchuy, waynakuna,
sipaskuna, astaranakunamánta, estanciakunamánta, juñunayukuspa hatariyamunku. Pribostikuna
kapitankunawan, música tokaqkunawan, warmiwawuankunawan kuskapura, sinchita takiyustin, supayta tusuyustin, riyunku wayq´onta q´asanta muyurispa kapilla pampaman.
Antichaw o Atipallay (martes) cinizas punchaw, capitaniyuq priboste
carguyuqkuna wasinkumanta jamuyunku súmaq taquikunata taquiyustin, wallachata
qaswata tusuyustin, tinya fhlawata tukaqkunawan, sipaskuna wayna maqtakunawan
parischaykukuspa.
Wáyna maqtakuna wákin chakipi, wakintaq caballlu
sillayusqakama yuraq banderachayuqcama trotilla siqayunku Supayku kapilla
pampaman.
Chay antichaw o
atipallay (martes) p´umchawqa wárma sipaskuna, wáyna maqtakúna, musuq p´achankuwan
murayukúspa, jhaswuana pampaman rínku. Chay p´acha churakusq´ankutaqa manan rantinkúchu,
paykuna punin munasqankúta ruwakúnku, yana bayetamanta kama, túkuy imaymana
kulur rayatilluwan, botukunawan adurnaykukuspa. Monterachankúpis yúraq oveja
millmamanta, kulor rayatillo cintáwan
wataykusqa. Sipaskunapis simp´ankuman tukuy kulur bombomchanwan yapayukuspa , chusp´ankupis, chumpinkupis tukuy imaymana pallayniyuq,
warakampis ima sumaq t´iqoyusqa. Chaynan rinku kapilla pampapi warma pújllay
canavalisman, chaypiñataqmi unayllaña atipunayukuspa takiyunq´akuEL.
Kargupasaq pribostikuna, yuraq banderata maywiykuspa
k´uyaqninkunawan cuska, aysanayukuspa takiyunko, achka flawterokunawan, tinyapis tawa, soqta ima, compañayunku
sumasumaqta tukayuspa.
Kapillaman chayayuspataq
pachamamaman, apukunaman, uywakunaman achka miranampaq, tarpuypis kuyay
kananpaq, tínkayunku; sasarwi,
chachakoma, wamanripakunawan q´ompuyuspa, llamp´uwan incinciuwan yapaykuspa,
iskay kinsa clase chuya aqhakunawan, pipu aqhakunawan ch´allayuspa. Tinaja vasupi, qkerochacunapi aqhataq´a
jaiwanayukuspa tumayunqaku. T´inkayta tukuruspataq, taquiqkuna, tusuqkuna
musikukuna qallayunku kontra punto nisqanpi, atipanayukunku, llallinayukunku, allinnin
takikunata yuyayuyariyuspa.
Chawpiniraq punchaw urasta mijuyta qallarinku. Sapa priboste
(preboste) karguyuqpapin Pampaman punchuta, llijllata
mastarinku, chay patamantaq jhichayunku: mot´eta, jank´ata, chuño facita, habas
fasita, kisuta, aycha kankata, warmi wawankutaq
jaywakunku q´uwi viandata chuño, lizas, sarapela pikantiyuqta, llipinku
juñunayukuspa mijunankupaq. Mijuyta tukuruspataq kaq yapamanta kallarinku wallachapi
taquiyuspa, tusuyuspa, supay warma pugllay carnavalispi, pugllayta kkallayunku.
Warmi qari, uchuy jatun, paykuna pura japinayukuspa
tusuyunku. Waquin banderacha japiyusqa, hugnintaq warakan japiyusqa, waqlawman
caylawman maywiyustin, atipanayukunku.
Wayna maqtakuna caballu sillayusqakama, yuyayllamanña kapilla
corralta muyuyunku, chay caballu patamanta supayta corriyuchqtin, tusuqkunaq
chawpinmanta hug sipas pasñata munaqta mana munachaqta, suwarpatamuspa caballu ankasninpi apayukun.
Sapa priboste karguyuqpa musikukunapis, musuq flawtanwan,
musuq tinyanwan kuska pura atipanayukunku.
Chay atipanakuypin, llallinakuypi tukayunq´aku, kay sumaq taquikunata: qasa
siqayamuyta, ipucha paracha, pampas mayu, lomas fuyucha, surpuchay q´antuchay.
Parayuchaqtin ritiyuchaqtin aqarapi chawpipi, mana kasuspa kaynata
taquiyunq´aku:
“kaychun kaychun ususiyqui,
Kaychun kaychun munakusq´ay,
P´aqui
warak´a ayrichayuq,
Chullunku
riti punchuchayuq;
Wifhalitay
wifhalitay,
Wifhalalitay wifhalitay”.